W obrocie gospodarczym spotykany jest model współpracy biznesowej, w którym pracownik zatrudniony u danego pracodawcy na podstawie umowy o pracę świadczy jednocześnie pracę na rzecz tego pracodawcy na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. umowy o dzieło, umowy zlecenia, umowy o współpracy, umowy agencyjnej, itp.) zawartej jednak nie z pracodawcą, a z podmiotem trzecim, który zwykle jest podwykonawcą pracodawcy. Powstaje wówczas układ stosunków prawnych łączących trzy podmioty: pracodawcę, pracownika i „podwykonawcę” (w zależności od rodzaju umowy cywilnoprawnej: zleceniodawcę, zamawiającego, itd.). Pracownika łączy więc umowa zarówno z pracodawcą (umowa o pracę) jak i z „podwykonawcą” (umowa cywilnoprawna). Świadczenia są zatem – w ujęciu prawnym – wykonywane równolegle wobec pracodawcy i „podwykonawcy”. Ekonomiczna analiza takiej sytuacji wskazuje jednak, że ich właściwym beneficjentem jest jedynie pracodawca.
W przypadkach takich jak wyżej opisane należy pamiętać, że osoba wykonująca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z aktualnym pracodawcą, jest – dla potrzeb ubezpieczeń społecznych – traktowana jak pracownik. Wynika to wprost z art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, że za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Zatem przychody z tytułu umowy cywilnoprawnej takiej osoby powinny być potraktowane jak przychody ze stosunku pracy – należy więc od nich odprowadzić składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne.
Powstaje jednak pytanie, kto miałby te składki odprowadzać – pracodawca, czy podmiot, z którym pracownik zawarł umowę cywilnoprawną (używając stosowanej wyżej nomenklatury „podwykonawca”). Kwestia ta nie została uregulowana w ustawie. Rozwiązuje ją jednak utrwalona linia orzecznicza Sądu Najwyższego, zgodnie z którą w przypadku zawarcia umowy cywilnoprawnej z pośrednikiem, na podstawie której pracownik wykonuje świadczenie (pracę) na rzecz swego pracodawcy, to pracodawca obowiązany jest opłacać składkę na ubezpieczenia społeczne z uwzględnieniem wynagrodzenia za świadczenia wykonane przez pracownika w ramach umów cywilnoprawnych (tak np. wyrok SN z dnia 11 maja 2012 r., I UK 5/12; wyrok SN z dnia 2 września 2009 r., II UZP 6/09; wyrok SN z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 259/09; wyrok SN z dnia 14 stycznia 2010 r., I UK 252/09; wyrok SN z dnia 18 października 2011 r., III UK 22/11). W konsekwencji tych rozstrzygnięć podwykonawca nie zgłasza osoby wykonującej prace na podstawie umowy cywilnoprawnej do ubezpieczeń społecznych i nie odprowadza składek na te ubezpieczenia. Czyni to bowiem pracodawca, który ustalając podstawę wymiaru składek takiego pracownika ma obowiązek powiększyć jego wynagrodzenie ze stosunku pracy o przychody uzyskane u podwykonawcy z tytułu umowy cywilnoprawnej. Pracodawca nie dokonuje jednak dodatkowego zgłoszenia swojego pracownika z umowy cywilnoprawnej zawartej z podwykonawcą.
