Materiał dydaktyczny na temat zmian w podatku od towarów i usług od dnia 1 stycznia 2014r.

Z dniem 1 stycznia 2014 r. wchodzą w życie zasadnicze zmiany koncepcyjne dotyczące: obowiązku podatkowego, podstawy opodatkowania, fakturowania oraz podatku naliczonego w podatku od towarów i usług.

1. Nowa koncepcja momentu powstanie obowiązku podatkowego

W przypadku dostawy towarów (świadczenia usług) nowy art. 19a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (zwana dalej: ustawą z dnia 11 marca 2004 r.) wprowadza całkowicie nową zasadę ogólną powstania obowiązku podatkowego.

Zgodnie z art. 19a ust. 1-4 oraz ust. 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. podstawa opodatkowania oraz podatek należny ewidencjonowane są w dniu wykonania dostawy towarów lub w dniu  wykonania usługi.

Co do zasady dzień wystawienia faktury nie rodzi obowiązku podatkowego z tytułu dostawy towarów i świadczenia usług. Dla zaewidencjonowania momentu powstania obowiązku podatkowego nie ma znaczenia fakt wystawienia faktury z tytułu tych czynności, gdyż wystawienie faktury może nastąpić zarówno przed zaistnieniem zdarzenia, po zaistnieniu zdarzenia czy w trakcie zdarzenia rodzącego obowiązek podatkowy. Głównym zdarzeniem porządkującym momenty powstania obowiązku podatkowego jest dzień zakończenia wykonywania czynności (dokonanie dostawy towarów lub wykonanie usługi). Zdarzenia następujące po dniu wykonania czynności nie mogą rodzić obowiązku podatkowego.

Przed zakończeniem wykonywania czynności obowiązek podatkowy powstaje również z dniem upływu: okresu rozliczeniowego (jeżeli ustalono następujące po sobie okresy rozliczeniowe); okresu, za który przysługuje płatność (jeżeli ustalono następujące po sobie okresy, za które przysługuje płatność); roku podatkowego (jeżeli czynność wykonywana jest w sposób ciągły dłużej niż rok i nie zaistniały zdarzenia wymienione wcześniej.
Jeżeli przy imporcie towarów (usług) omówione wyżej zdarzenia poprzedzi otrzymanie całości lub części zapłaty (w szczególności przedpłaty, zaliczki, zadatku, raty), obowiązek podatkowy powstaje z dniem jej otrzymania, z dniem otrzymania całości lub części zapłaty.
W przypadku importu usług wymienionych w art. 19a ust. 5 pkt 3 lit. c oraz pkt  4 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., do których stosuje się art. 28b ustawy z dnia 11 marca 2004 r. obowiązek podatkowy powstaje również zgodnie z zasadą ogólną

2. Szczególne momenty powstania obowiązku podatkowego

Obowiązek podatkowy powstaje wyłącznie w dniu otrzymania całości lub części zapłaty z tytułu: wydania towarów przez komitenta komisantowi na podstawie umowy komisu; przeniesienia z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu własności towarów w zamian za odszkodowanie oraz dokonywanej w trybie egzekucji dostawy towarów, o której mowa w art. 18 ustawy z dnia 11 marca 2004 r.; świadczenia, na podstawie odrębnych przepisów, na zlecenie sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych lub prokuratury, usług związanych z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym, z wyjątkiem usług, do których stosuje się art. 28b ustawy z dnia 11 marca 2004 r., stanowiących import usług, świadczenia usług zwolnionych zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 37 – 41 ustawy z dnia 11 marca 2004 r.

Obowiązek podatkowy powstaje w dniu otrzymania całości lub części dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę dostarczanych towarów lub świadczonych usług.

Obowiązek podatkowy powstaje z dniem wystawienia faktury z tytułu: świadczenia usług budowlanych lub budowlano-montażowych – w przypadku świadczenia ich na rzecz innych podatników; dostawy książek drukowanych (PKWiU ex 58.11.1) – z wyłączeniem map i ulotek – oraz gazet, czasopism i magazynów drukowanych (PKWiU ex 58.13.1 i PKWiU ex 58.14.1), wykonywanych na rzecz innych podatników; czynności polegających na drukowaniu książek (PKWiU ex 58.11.1) – z wyłączeniem map i ulotek – oraz gazet, czasopism i magazynów (PKWiU ex 58.13.1 i PKWiU ex 58.14.1), wykonywanych na rzecz innych podatników.

W przypadku gdy podatnik świadczący usługi budowane lub budowlano-montażowe nie wystawi faktury dokumentującej te czynności lub wystawi ją z opóźnieniem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą upływu terminu wystawienia faktury, określonego w art. 106i ust. 3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., który wynosi 30 dni od dnia wykonania usług budowlanych lub budowlano-montażowych.

Gdy dokonano dostawy książek drukowanych i nie wystawiono faktury dokumentującej te czynności lub wystawiono ją z opóźnieniem, obowiązek podatkowy powstanie z chwilą upływu terminów na wystawienie faktury, określonych w art. 106i ust. 3 i 4 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., który wynosi 60 dni od dnia dostawy książek i czasopism lub 120 dni od pierwszego dnia wydania towarów (gdy umowa przewiduje rozliczenie zwrotów wydawnictw). W przypadku gdy podatnik dokonujący czynności polegających na drukowaniu książek nie wystawi faktury dokumentującej te czynności lub wystawi ją z opóźnieniem, obowiązek podatkowy powstanie z chwilą upływu terminów na wystawienie faktury, określonych w art. 106i ust. 3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., który wynosi 90 dni od dnia wykonania czynności.

Obowiązek podatkowy powstaje z dniem wystawienia faktury z tytułu świadczenia usług: dystrybucji energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego; telekomunikacyjnych i radiokomunikacyjnych; wymienionych w poz. 140-153, 174 i 175 załącznika nr 3 do ustawy z dnia 11 marca 2004 r.
– chyba że usług te stanowią import usług, dla których miejscem świadczenia jest: miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada siedzibę działalności gospodarczej (z wyłączeniem usług nabywanych przez polskich podatników związanych z nieruchomościami, transportem osób, wstępem na imprezy kulturalne, artystyczne, sportowe, naukowe, edukacyjne, rozrywkowe lub podobne, takie jak targi i wystawy oraz z usługami pomocniczymi do nich, usług restauracyjnych i cateringowych, krótkoterminowego wynajmu środków transportu, usług turystyki; stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, gdy usługi są świadczone dla stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej podatnika, które znajduje się w innym miejscu niż jego siedziba; stałe miejsce zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu, gdy podatnik będący usługobiorcą nie posiada siedziby działalności gospodarczej lub stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej.

3. Nowa podstawa opodatkowania

Podstawą opodatkowania jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę dostarczanych towarów lub świadczonych usług (art. 29 a ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r.).
Z mocy prawa podstawa opodatkowania obejmuje również: podatki, cła, opłaty i inne należności o podobnym charakterze, z wyjątkiem kwoty podatku i niektórych kosztów dodatkowych. Poza podstawą opodatkowania są kwoty stanowiące obniżkę cen w formie rabatu z tytułu wcześniejszej zapłaty; udzielone nabywcy lub usługobiorcy opusty i obniżki cen, uwzględnione w momencie sprzedaży; otrzymane od nabywcy lub usługobiorcy jako zwroty udokumentowanych wydatków poniesionych w imieniu i na rzecz nabywcy lub usługobiorcy i „ujmowane przejściowo przez podatnika” w prowadzonej przez niego ewidencji na potrzeby podatku.

Podstawa opodatkowania obniża się o: kwoty udzielonych po dokonaniu sprzedaży upustów i obniżek cen; wartość zwróconych towarów i opakowań, przy czym do podstawy opodatkowania nie wlicza się wartości opakowania, jeżeli dokonano dostawy towaru w opakowaniu zwrotnym, pobierając kaucję za to opakowanie lub określając taką kaucję w umowie dotyczącej dostawy towaru a gdy nabywca nie zwróci opakowania podstawę opodatkowania podwyższa się o wartość tego opakowania; zwróconą nabywcy całość lub część zapłaty otrzymaną przed dokonaniem sprzedaży, jeżeli do niej nie doszło; wartość zwróconych kwot dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze.

W imporcie usług, dla którego podatnikiem jest nabywca, podstawą opodatkowania jest wszystko co stanowi zapłatę, którą usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od usługobiorcy lub osoby trzeciej, wraz z otrzymanymi dotacjami, subwencjami, lub innymi dopłatami o podobnym charakterze, mającymi bezpośredni wpływ na cenę usług.

Przy dostawie budynków lub budowli trwale związanych z gruntem albo części takich budynków lub budowli z podstawy opodatkowania nie wyodrębnia się wartości gruntu. Nie dotyczy to czynności oddania w użytkowanie wieczyste gruntu, dokonywanego z równoczesną dostawą budynków lub budowli trwale związanych z gruntem albo części takich budynków lub budowli.

W przypadku dostawy towarów polegającej na nieodpłatnym przekazaniu towarów należących do przedsiębiorstwa, podstawę opodatkowania stanowi cena nabycia towarów netto, gdy nie ma ceny nabycia, koszt ich wytworzenia. W takim wypadku cenę nabycia oraz koszt wytworzenia określa się w momencie dostawy tych towarów.

W imporcie towarów podstawę opodatkowania stanowi wartość celna powiększona o należne cło, a jeżeli przedmiotem importu są towary opodatkowane podatkiem akcyzowym, podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło i podatek akcyzowy.

4. Nowe zasady fakturowania

Z dniem 1 stycznia 2014 r. traci moc art. 106 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., a w związku z tym przestają również obowiązywać rozporządzenia Ministra Finansów dotyczące fakturowania. W tym dniu wchodzą w życie nowe art. 106a-106q regulujące kompleksowo zasady fakturowania.

Od dnia 1 stycznia 2014 r. nie mogą być wystawiane faktury wewnętrzne. W związku z tym w przypadkach wymienionych w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. można wystawiać dokument wewnętrzny, niebędący fakturą w rozumieniu art. 106a ustawy z dnia 11 marca 2004 r.

Zgodnie z nowymi zasadami obowiązek wystawiania faktury dla podatku od towarów i usług (zwaną dalej: fakturą podatkową) powstaje w przypadkach: sprzedaży w rozumieniu art. 2 pkt 22 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., dokonanych na rzecz innego podatnika; dostawy towarów i świadczenia usług dokonywanych przez podatnika posiadającego na terytorium kraju siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, z którego dokonywane są te czynności, a w przypadku braku na terytorium kraju siedziby działalności gospodarczej oraz stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej – posiadającego na terytorium kraju stałe miejsce zamieszkania albo zwykłe miejsce pobytu, z którego dokonywane są te czynności, w przypadku gdy miejscem świadczenia jest terytorium państwa trzeciego lub państwa członkowskiego innego niż Polska, a osobą zobowiązaną do zapłaty podatku od wartości dodanej jest nabywca towaru lub usługobiorca i faktura dokumentująca te czynności nie jest wystawiana przez tego nabywcę lub usługobiorcę w imieniu i na rzecz podatnika; sprzedaży wysyłkowej, jeżeli jest ona wykonywana na rzecz podmiotu innego niż podatnik; otrzymania całości lub części zapłaty przed dokonaniem czynności dokumentowanych fakturą podatkową, jeżeli zdarzenie to rodzi obowiązek podatkowy.

Faktura podatkowa nie może być wystawiana w przypadku czynności, o których mowa w art. 17 ust. 1 pkt 4 i 5 oraz ust. 1a ustawy z dnia 11 marca 2004 r., w których usługodawca lub dokonujący dostawy towarów nie rozlicza podatku należnego i faktura dokumentująca te czynności nie jest wystawiana przez usługobiorcę lub nabywcę towarów w imieniu i na rzecz usługodawcy lub dokonującego dostawy towarów.
Nie ma obowiązku wystawienia faktury podatkowej w przypadku czynności zwolnionych: przedmiotowo na mocy: art. 43 ustawy z dnia 11 marca 2004 r.; przepisów wykonawczych; u podatników, których cała sprzedaż zwolniona jest z podatku na mocy art. 113 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. – w tym ostatnim przypadku należy wystawić inny dokument dokumentujący te czynności (np.: fakturę handlową).

W nowych regulacjach nie istnieje bezwzględny obowiązek wystawienia faktury, gdy nabywcą jest osoba fizyczna niebędąca podatnikiem. Istotne jest, czy nabywca towaru lub usługi jest podatnikiem dla konkretnej czynności. Jeśli osoba fizyczna nie jest podatnikiem danej czynności, wówczas nie ma bezwzględnego obowiązku wystawienia faktury dokumentującej tę czynność.

Od dnia 1 stycznia 2014 r. ustawa przewiduje, że jeżeli faktura zawiera informację, jakiego okresu rozliczeniowego dotyczy podatnik obowiązany jest wystawić fakturę do 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące powstanie obowiązku podatkowego. Faktury nie mogą być wystawione wcześniej niż 30 dnia przed zdarzeniem powodującym powstanie obowiązku podatkowego (zasada ta nie ma zastosowania do czynności z art. 19a ust. 5 pkt 4 ustawy z dnia 11 marca 2004 r.).

Szczególny termin wystawiania faktur przewidziany jest dla: usług budowlanych bądź budowlano-montażowych – należy je wystawić w ciągu 30 dni, licząc od dnia wykonania tych usługi; dostawy książek drukowanych – należy je wystawić w ciągu 60 dni, licząc od dnia wykonania tych usług, bądź w ciągu 120 dni licząc od dnia wykonania tych usług, jeżeli umowa zawarta między stronami przewiduje rozliczenie zwrotów wydawnictw; usług drukowania książek – należy je wystawić w ciągu 90 dni od dnia wykonania czynności.

W przypadku gdy faktura wystawiana jest dla sprzedaży zarejestrowanej w kasie rejestrującej, do egzemplarza faktury pozostającego u podatnika dołącza się paragon dokumentujący tę sprzedaż. Jeśli faktura drukowana (emitowana) jest bezpośrednio z kasy rejestrującej, to wówczas nie trzeba dołączać paragonu do faktury pozostającej u podatnika, o ile tylko kwota sprzedaży oraz kwota podatku są zarejestrowane w raporcie fiskalnym dobowym kasy. Paragon będzie mógł być uznany za fakturę uproszczoną jeśli kwota czynności nie przekroczy 450 zł lub 100 euro brutto.

Nowe przepisy nakładają na podatnika obowiązek określenia sposobu zapewnienia autentyczności pochodzenia, integralności treści i czytelności faktury. Jest to wymagane w celu rozpoznania tożsamości dokonującego dostawy towarów lub usługodawcy albo wystawcy faktury, zapewnienie, że nie zmieniono danych, które zawiera faktura oraz zapewnienie czytelności faktury.

W przypadku faktur korygujących i not korygujących  ustawodawca zdecydował się na przeniesienie odpowiednich regulacji z rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 marca 2011 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług¹ , które wygasa z dniem 31 grudnia 2013 r.

5. Zmiany dotyczące podatku naliczonego.

Nowelizacja przepisów dotyczących podatku od towarów i usług nie ominęła również prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego (zwane dalej: prawem do odliczenia). Z dniem 1 stycznia 2014 r. wchodzą w życie znowelizowane art. 86 i 90 oraz nowe art. 86a i 88a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. Omawiane zmiany formułują zupełnie nową koncepcję prawa do odliczenia oraz nowe zasady odliczeń przy nabyciu samochodów osobowych i pojazdów samochodowych.

Od dnia 1 stycznia 2014 r. prawo do odliczenia powstaje w rozliczeniu za okres, w którym w odniesieniu do nabytych lub importowanych przez podatnika towarów i usług powstał obowiązek podatkowy. Nie wprowadzono tu żadnych okresów przejściowych: podatek naliczony w deklaracjach składanych za okresy do dnia 31 grudnia 2013 r. jest odliczany na zasadach dotychczasowych, choćby były one składane po tej dacie. Jeżeli otrzymano od dnia 1 stycznia 2014 r. duplikat faktury w stosunku do faktur wystawionych przed ta datą, odliczenie następuje zgodnie z nowymi zasadami. Prawo do odliczenia powstaje z mocy prawa. Warunkiem wykonania tego prawa jest jednak:

• otrzymanie bądź wystawienie faktury lub dokumentu celnego,
• uwzględnienie podatku należnego od czynności z którymi związany jest podatek naliczony, w deklaracji podatkowej za okres, w którym powstał obowiązek podatkowy, w przypadku WNT, nabycia towarów lub usług, dla których podatnikiem jest nabywca;
• dokonanie zapłaty podatku wykazanego w rejestrze, w przypadku importu towarów dokonywanego z zastosowaniem procedury uproszczonej polegającej na wpisie do rejestru;
• dokonanie zapłaty podatku wynikającego z decyzji (różnicy pomiędzy kwotą wynikającą z decyzji a kwotą zapłaconą już przez podatnika i wykazaną wcześniej w zgłoszeniu celnym), w przypadku wydania decyzji organu podatkowego przy imporcie towarów.

Jeżeli nie dokonano zapłaty rodzącej obowiązek podatkowy (całej lub częściowej) przed wykonaniem usług bądź otrzymaniem towarów, prawo do odliczenia powstaje w rozliczeniu za okres w którym w związku z otrzymaniem zaliczki powstał obowiązek podatkowy, czyli w dacie dokonania zapłaty – przy czym nie wcześniej niż w rozliczeniu za okres w którym podatnik otrzymał „fakturę zaliczkową”.

W przypadku wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów (zwanego dalej: WNT) wykonanie prawa do odliczenia jest obwarowane dwoma warunkami, które muszą być łącznie spełnione:

• otrzymanie w ciągu 3 miesięcy od upływu miesiąca, w którym powstał obowiązek podatkowy faktury dokumentującej dostawę towarów stanowiącą u podatnika WNT,
• uwzględnienie kwoty podatku należnego z tego tytułu w deklaracji za okres, w którym powstał obowiązek podatkowy.

Brak otrzymania faktury w terminie określonym w lit. a) rodzi obowiązek zmniejszenia podatku naliczonego w bieżącej deklaracji. Otrzymanie faktury w terminie późniejszym, uprawnia do odliczenia, poprzez powiększenie kwoty podatku naliczonego w deklaracji za okres, w którym otrzymano fakturę.

Jeżeli nie wykonano prawa do odliczenia w terminach (okresach rozliczeniowych) przewidzianych w ustawie z dnia 11 marca 2004 r., można obniżyć kwotę podatku należnego w deklaracji podatkowej za jeden z dwóch następnych okresów rozliczeniowych.

W sytuacji otrzymania przez nabywcę (usługobiorcę) faktury korygującej, dokonuje on zmniejszania kwoty podatku naliczonego w rozliczeniu za okres, w którym otrzymał fakturę korygującą albo w rozliczeniu za okres, w którym uzyskał informację dotyczącą faktury korygującej, która nie została mu doręczona.

Zmiany nie ominą również podatników dokonujących zakupu towaru lub usługi od podatnika stosującego metodę kasową. W projektowanym nowym rozporządzeniu wykonawczym odliczanie podatku jest możliwe po uregulowaniu całości lub części płatności na rzecz małego podatnika. Odliczenia dokonuje się wyłącznie, gdy na fakturze jest oznaczenie „metoda kasowa”.

Zgodnie z nowym art. 86a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. przy nabyciu (imporcie, WNT, leasingu) samochodów osobowych oraz innych pojazdów o dopuszczalnej masie nieprzekraczającej 3,5 t od dnia 1 stycznia 2014 r. kwotę podatku naliczonego stanowi 60% kwoty podatku należnego, wynikającego z: faktury, WNT, dostawy towarów dla której podatnikiem jest nabywca, dokumentu celnego przy imporcie, czynszu (raty) – jednakże nie więcej niż 6000 zł.

Dodatkowo ustawodawca wprowadził szeroki katalog pojazdów, przy nabyciu których ograniczone prawo do odliczenia nie ma zastosowania. W nim na szczególną uwagę zwraca możliwość korzystania z pełnego prawa do odliczenia w przypadku: nabycia pojazdów samochodowych, które mają więcej niż jeden rząd siedzeń, oraz w których długość części ładunkowej przekracza długość części osobowej (tzn. wynosił więcej niż 50% obu tych części), zaliczanych do podrodzaju wielozadaniowy, van;nabycia pojazdów samochodowych, w których liczba miejsc łącznie z miejscem dla kierowcy wynosi: 1 – jeżeli dopuszczalna ładowność jest równa lub większa niż 425kg; 2 –jeżeli dopuszczalna ładowność jest równa lub większa niż 493kg; 3 lub więcej – jeżeli dopuszczalna ładowność jest równa lub większa niż 500kg. Dopuszczalna ładowność oraz liczba miejsc musi być określona w dokumentach wydanych zgodnie z przepisami prawa o ruchu drogowym.

Dokumentami stwierdzającymi spełnienie określonych wymagań przez nabyte pojazdy samochodowe są: wyciąg ze świadectwa homologacji typu pojazdu lub odpis decyzji zwalniającej z obowiązku uzyskania świadectwa homologacji typu pojazdu, przy czym na podstawie odrębnych przepisów zachowują ważność dokumenty wydane przed dniem 22 czerwca 2013 r.; oraz zaświadczenie wydane przez okręgową stację kontroli pojazdów oraz dowód rejestracyjny pojazdu, zawierający właściwą adnotację.

Nie przysługuje odliczenie podatku z tytułu nabycia paliwa silnikowego, oleju napędowego lub gazu, jeżeli są one wykorzystywane do napędu samochodów osobowych lub pojazdów samochodowych, jeżeli korzystają one z ograniczonego prawa do odliczenia.

Znowelizowany art. 90 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. wprowadza zmiany w sposobie obliczania proporcji . Od dnia 1 stycznia 2014 r. do obrotów z tytułu proporcji nie uwzględnia się pomocniczych transakcji w zakresie nieruchomości i pomocniczych transakcji finansowych, oraz usług wymienionych w art. 43 ust. 1 pkt 7, 12 i 38-41 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., w zakresie, w jakim mają one charakter pomocniczy. Omawiana zmiana polega na zastąpienia sformułowania „w zakresie w jakim czynności te dokonywane są sporadycznie” wyrażeniem „w zakresie jakim transakcje te mają charakter pomocniczy”.

Opracował:
Marek Zagórski