Zagadnienie, kto musi być pozwany w sytuacji, gdy wierzyciel dochodzi na drodze sądowej świadczenia pieniężnego od spółki cywilnej, wywołuje spore kontrowersje w doktrynie i judykaturze. Spór ten ma znaczenie przede wszystkim teoretycznoprawne. W praktyce bowiem w takich przypadkach pozywa się wszystkich wspólników spółki cywilnej bez wyjątku. Co jednak w sytuacji, gdy przez niedopatrzenie, albo celowo, którykolwiek ze wspólników spółki nie zostanie pozwany? Czy sąd oddali powództwo z powodu braku legitymacji procesowej po stronie pozwanej?
Odpowiedź na te pytania, ze względu na kształtujące się na przestrzeni lat rozbieżne orzecznictwo Sądu Najwyższego może powodować praktyczne trudności. Z tego względu warto przeanalizować przedstawione zagadnienie odwołując się do istoty spółki cywilnej i przepisów prawnych dotyczących tej materii.
Nie ulega wątpliwości, że spółka cywilna nie posiada zdolności prawnej oraz zdolności sądowej. Właściwie jest ona tylko umową zawieraną między jej wspólnikami, wobec czego spółka nie jest podmiotem, który mógłby występować samodzielnie w obrocie cywilnoprawnym. Jest więc rzeczą oczywistą, że chociaż zobowiązanie zostało zaciągnięte w ramach działalności spółki, to jednak spółka nie może być pozwana i występować w sprawie w charakterze strony.
Dla odpowiedzi na postawione wyżej pytania najistotniejsze znaczenie ma ustalenie rodzaju współuczestnictwa zachodzącego w procesie o zapłatę między wspólnikami spółki, w przypadku, gdy występują oni po stronie pozwanej. Jeżeli bowiem współuczestnictwo takie miałoby charakter współuczestnictwa koniecznego niezbędne stanie się pozwanie wszystkich wspólników. Pominięcie któregokolwiek ze wspólników oznaczałoby w takiej sytuacji brak pełnej legitymacji procesowej biernej, skutkujący – wobec nieuzupełnienia tego braku – oddaleniem powództwa.
Współuczestnictwo łączące wspólników spółki cywilnej pozwanych w sprawie o zapłatę jest współuczestnictwem materialnym, ale nie ma jednak charakteru współuczestnictwa koniecznego. Zgodnie z art. 72 § 2 KPC współuczestnictwo konieczne zachodzi wówczas, gdy przeciwko kilku osobom sprawa może się toczyć tylko łącznie. Tymczasem z istoty zasad odpowiedzialności wspólników wynika, że ich zobowiązanie ma charakter solidarny. Zgodnie bowiem z art. 864 Kodeksu cywilnego za zobowiązania spółki cywilnej wspólnicy są odpowiedzialni solidarnie. Oznacz to, że wierzyciel może, wedle własnego wyboru, dochodzić spełnienia świadczenia od jednego, kilku, albo wszystkich wspólników. Wierzyciel nie ma więc prawnego obowiązku pozywania wszystkich wspólników. Obowiązek taki nie może być również wyprowadzany z istniejącej między wspólnikami bezudziałowej wspólności łącznej. Zobowiązania, tak jak i wszystkie elementy pasywne, nie wchodzą do majątku wspólnego.
Jak zatem wynika z powyższego, niepozwanie w sprawie o zapłatę któregokolwiek ze wspólników nie będzie skutkować oddaleniem powództwa. Współuczestnictwo wspólników nie ma bowiem w tym przypadku charakteru koniecznego.
Przedstawiona wyżej argumentacja znajduje potwierdzenie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 r. (I CK 109/02), w którym Sąd stwierdza, że „w sprawie przeciwko wspólnikom o świadczenie z tytułu zobowiązań spółki cywilnej nie występuje po ich stronie współuczestnictwo konieczne”.
Pomimo że w ujęciu teoretycznoprawnym dopuszczalne jest pozwanie o zapłatę tylko niektórych wspólników spółki cywilnej, w praktyce należy jednoznacznie rekomendować pozywanie wszystkich wspólników spółki bez wyjątku. Wynika to z faktu, że zgodnie z art. 778 KPC do egzekucji ze wspólnego majątku wspólników konieczny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom. Tym samym jeżeli choćby jeden ze wspólników nie zostanie pozwany, wierzyciel będzie się mógł zaspokoić jedynie z majątków osobistych pozwanych wspólników, nie mogąc jednak prowadzić egzekucji z majątku wspólnego.
