Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 tej ustawy. W myśl natomiast art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług. Na tym tle powstał spór, czy kwota odstępnego z tytułu wypowiedzenia umowy najmu może być kosztem uzyskania przychodów. Powyższe było przedmiotem orzeczenia NSA z dnia 11 grudnia 2013 r. (sygn. II FSK 478/12). Wyrok zapadł w stanie faktycznym, w którym bank zawarł umowy najmu na czas określony bez opcji wcześniejszego zakończenia. Wynajmowane lokale miały służyć nowym placówkom banku oraz biurom regionalnym. Następnie, w odpowiedzi na światowy kryzys gospodarczy, bank przeprowadził analizę rentowności poszczególnych oddziałów oraz podjął decyzję o centralizacji funkcji administracyjnych. Wobec powyższego bank stanął przed koniecznością rozwiązania kwestii najmu wskazanych placówek. W przypadku niektórych umów, w odniesieniu do których powstała możliwość wynegocjowania z wynajmującymi wcześniejszego odstąpienia od umowy, nastąpiło ich wcześniejsze rozwiązanie pod warunkiem uiszczenia przez bank tzw. odstępnego. W każdym jednak przypadku kwota odstępnego stanowiła kwotę niższą niż skumulowana kwota czynszu, którą bank zobowiązany byłby uiszczać do końca trwania umowy najmu.
NSA stwierdził, że w przypadku, gdy zapłata odstępnego ogranicza konieczność ponoszenia innych wydatków przez podatnika i ma wpływ na racjonalność alokacji wydatków w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, to wydatek z tytułu odstępnego należy uznać za koszt uzyskania przychodu w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Przy tym, do odstępnego zapłaconego z tytułu zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej z uwagi na ekonomiczną kalkulację kosztów nie ma zastosowania art. 16 ust. 1 pkt 22 tej ustawy. Zdaniem Sądu „przy ocenie dopuszczalności kwalifikowania do kosztów uzyskania przychodów wydatków z tytułu kar umownych i odstępnego należy przykładać szczególne znaczenie do rozumienia terminów „zachowanie” i „zabezpieczenie” źródła przychodów. W szczególności, jeżeli jako zabezpieczenie źródła przychodów należy rozumieć koszty poniesione na ochronę istniejącego (podstawowego) źródła przychodów, w taki sposób, aby to źródło funkcjonowało w bezpieczny sposób, to ograniczenie strat finansowych w postaci rezygnacji z wydatku, pomimo poniesienia pewnych kosztów, służy właśnie temu celowi. (…) Istotne jest więc, aby kwalifikując dany wydatek jako koszt podatkowy uwzględniać również kwestię logicznego ciągu zdarzeń determinujących określone i konkretne działania podatnika, począwszy od momentu zawarcia umów najmu.”
Z uwagi na powyższe NSA uznał, że wydatki na odstępne mogą w takim przypadku stanowić koszty uzyskania przychodów.
